Operativni sistemi – Osnovni pojmovi
Operativni sistem je jedna od najvažnijih komponenti savremenog računarskog sistema. Računarski sistem se sastoji od tehničkog i programskog sistema računara, odnosno od hardvera i softvera. On funkcioniše po principima koje je postavio Džon fon Nojman (John von Neumann) sredinom dvadesetog veka.
Tehnički sistem računara — hardver čine uređaji računarskog sistema, pre svih procesor i radna (primarna, glavna) memorija koji predstavljaju srce tehničkog sistema računara, a zatim i ulazno-izlazni uređaji itd. Komponente računarskog sistema su magistralama povezane u celinu. lako se hardver i softver veoma brzo razvijaju, arhitektura računara, organizacija procesora i način funkcionisanja su približno isti iz generacije u generaciju. Razlike su u karakteristikama komponenti, tj. veličini, brzini, kapacitetu itd. ali i ceni koja je višestruko niža u odnosu na prve računare.
Programski sistem računara čine aplikativni i sistemski softver.
Aplikativni softver je najviši sloj u hijerarhiji i čine ga programi koji služe za obavljanje specifičnih zadataka na računaru (programi za obradu teksta, programi za reprodukciju multimedijalnih sadržaja, programi za matematička izračunavanja itd.).
Sistemski softver predstavlja skup programa koji bi trebalo da pruže što udobniji interfejs (okruženje) za korišćenje hardvera i da omoguće izvršavanje aplikativnih programa. Praktično, sistemski softver predstavlja sponu odn. ima ulogu posrednika između hardvera i aplikativnog softvera, tj. korisnika.
Operativni sistem je deo sistemskog softvera koji je odgovoran za upravljanje računarskim resursima koji treba da obezbedi što bolje uslove za korišćenje računara (slika 1.1.). Operativni sistem predstavlja sloj softvera koji je naslonjen na hardver i trebalo bi da ga učini upotrebljivim, da pri tome prikrije razlike između različitih hardverskih komponenti istog tipa i da korisniku omogući što veću udobnost za rad. To je program koji se sve vreme izvršava, prati i nadgleda funkcionisanje sistema. Suština operativnih sistema je da obezbede okruženje u kojem će korisnici imati mogućnost da što jednostavnije pokreću i izvršavaju programe, a da se hardver koristi što efikasnije. Pri tome, operativni sistem bi trebalo da zaštiti hardver od direktnog pristupa korisnika, odnosno korisničkih programa.
Sistemski softver, osim operativnih sistema najčešće sadrži prevodioce, editore, programe za sortiranje, alate itd., odnosno programe koji nisu esencijalno bitni za funkcionisanje sistema, ali se bez njih teško može pružiti dodatna udobnost korisnicima, a pri tome nisu deo aplikativnog softvera. Na slici 1.2. prikazan je odnos komponenti računarskog sistema.
Operativni sistemi spadaju u najkomplikovanije i najveće programe, koji se obično programiraju duži vremenski period uz angažovanje većeg broja programera,ali se često ne doživijavaju na takav način. Naime, korisnici zbog lakoće korišćenja, ali i ne previše visoke cene ovakve vrste softvera (neki su i besplatni), često ne uočavaju njihovu kompleksnost. Operativni sistemi se doživljavaju kao nešto što se podrazumeva uz hardver i na šta kupovinom računara korisnici imaju pravo. Vremenski period između isporuke dva operativna sistema, od strane istog proizvođača, obično nije mali. Proizvođaci operativne sisteme često ne programiraju od početka, već se oni nadograđuju na temelje postavljene u nekoj od prethodnih verzija.
